“โวดาบี” ผู้ชายต้องสวย ผู้หญิงต้องอัปลักษณ์

โวดาบี เป็นชนเผ่าเล็กๆ อีกกลุ่มหนึ่งของแอฟริกา ที่เรียกว่ามีสีสันมากมายให้กับท้องทุ่งทะเลทรายที่กว้างใหญ่แห่งนี้ ชนเผ่าโวดาบี แตกเทือกเถาเหล่ากอมาจากชนเผ่าฟูลา ดังนั้นภาษาที่ใช้จึงเป็นภาษาฟูลาและนับถือศาสนาอิสลาม  โดยอาศัยอยู่อย่างกระจัดกระจายในประเทศไนเจอร์, แคเมอรูน, สาธารณรัฐแอฟริกากลาง, ชาด และไนจีเรีย   

โวดาบี ยังเป็นที่รู้จักกันในอีกชื่อหนึ่งคือ โบโรโร ซึ่งมีอาชีพเป็นพ่อค้า และกลุ่มผู้เลี้ยงวัว เดินทางโยกย้ายไปมาจากทางตอนใต้ของประเทศไนเจอร์ ผ่านทางตอนเหนือของประเทศไนจีเรีย, ภาคตะวันออกเฉียงเหนือแคเมอรูน, ตะวันตกเฉียงใต้ของชาดและภาคตะวันตกของสาธารณรัฐแอฟริกากลาง พวกเขาเป็นที่รู้จักกันดีในฐานะที่เป็นชนเผ่าที่มีเครื่องแต่งกายที่ประณีตและพิธีทางวัฒนธรรมที่หลากหลายน่าตื่นใจ

ที่มาของชื่อชนเผ่า คำว่า “โวดา” ในภาษาฟูลา หมายถึง “ข้อห้าม” และคำว่า “โวดาบี” หมายถึง “ผู้คนที่ต้องห้าม” หรือในบางครั้งก็หมายถึง “ผู้ที่เคารพข้อห้าม” การที่ชนเผ่านี้แยกตัวออกมาจากกลุ่มฟูลา เนื่องจากว่าจารีตประเพณีของพวกเขาที่เคร่งครัด ในวัฒนธรรมที่ยังคงรักษาไว้อย่างเหนียวแน่น ในขณะที่ชนเผ่าฟูลาพยายามที่จะปรับตัวพัฒนาขึ้นมาให้เทียบเท่ากับผู้คนในแอฟริกา ดังนั้นคำว่า “โบโรโร” ในบางครั้งที่เรียกชื่อชนเผ่านี้ มันจึงมีความหมายไปทางที่ดูถูกเหยียดหยามจากคนเรียก และพวกเขายินดีที่จะถูกเรียกในชื่อ “โวดาบี” มากกว่า  เพราะว่าคำว่า “เอ็มโบโรโร” หรือ “โบโรโร” นั้นหมายถึงเป็น “วัวของชาวฟูลานิ” นั่นเอง

ที่เป็นเช่นนี้ ก็เพราะว่า ชาวฟูลา ถือว่าเป็นชนเผ่าแรกในแอฟริกาที่รับเอาศาสนาอิสลามเข้ามาสู่ชนเผ่าของตนเอง คนกลุ่มนี้จึงมีนิสัยที่หยิ่งทะนง เมื่อชาวโวดาบีแยกตัวออกไปจากกลุ่ม สร้างชนเผ่าของตนเองขึ้นมา โวดาบีซึ่งถือได้ว่า เป็นกลุ่มย่อยของฟูลา จึงยังถูกเหยียดหยามในความล้าหลัง ทั้งๆ ที่คนเหล่านี้ยังยึดถือประเพณีดั้งเดิมอย่างเคร่งครัด

การเลี้ยงวัวของของชาวโวดาบี วัวที่เลี้ยงจะเป็นวัวเขายาวซีบู  เป็นเอกลักษณ์ของชนเผ่า พวกเขาจะต้อนวัวที่เลี้ยงร่อนเร่ไปในทุ่งหญ้า  ในฤดูแล้งซึ่งขยายจากตุลาคมถึงพฤษภาคม การเดินทางประจำปีของพวกเขาในช่วงฤดูฝน โดยจะติดตามฝนจากทางใต้ไปทางทิศเหนือ กลุ่มของญาติหลายสิบคนโดยทั่วไปมีพี่น้องหลายคนที่มีภรรยา เด็ก และผู้สูงอายุเดินทางด้วยการเดินเท้า ลาหรืออูฐ โดยจะต้อนวัวไปเรื่อยๆ แวะพักให้วัวแทะเล็มกินหญ้า แต่ละแห่งเป็นเวลาสองวัน โดยจะมีเตียงไม้ขนาดใหญ่ถือเป็นสิ่งสำคัญที่สุดสำหรับแต่ละครอบครัว  เมื่อตั้งแคมป์พวกเขาจะตั้งเป็นกลุ่มล้อมรอบซึ่งกันและกัน เพื่อปกป้องดูแลคนในเผ่าและวัวของตน

สำหรับผู้หญิงโวดาบีจะพกน้ำเต้าเป็นสัญลักษณ์สถานะ  ซี่งน้ำเต้าเหล่านี้สืบทอดกันมาหลายชั่วอายุคนและมักจะก่อให้เกิดการแข่งขันกันระหว่างผู้หญิงโวดาบีด้วยกัน สำหรับอาหารในประจำวันของพวกเขานั้น ส่วนใหญ่จะเป็นนมและลูกเดือยยืนพื้น กับโยเกิร์ตชาหวานและเนื้อแพะหรือแกะเป็นบางครั้ง

ในความเป็นอยู่ของครอบครัวโวดาบีนั้น สามีภรรยาเมื่อแต่งงานมีลูก ก็จะถูกพรากลูกจากไป โดยจะให้พ่อแม่เป็นผู้เลี้ยงดู และพ่อแม่ที่แท้จริงจะไม่ได้รับอนุญาตให้พูดคุยโดยตรงกับลูกคนแรกของพวกเขาสองคน ซึ่งมักจะได้รับการดูแลจากปู่ย่าตายายของพวกเขาเอง  ในเวลากลางวันสามีและภรรยาไม่สามารถจับมือกันหรือพูดในลักษณะส่วนตัวกับผู้อื่นได้เพราะจะถือว่าผิดจารีตประเพณี

ในการแต่งงานสืบเชื้อสายของโวดาบีนั้น พวกเขาในกลุ่มจะแบ่งแยกออกเป็น 15 เชื้อสายเพื่อไม่ให้สับสนในการแต่งงานสืบสายพันธ์ุ โดยการแต่งงานจะได้รับความยินยอมจากผู้ใหญ่และไม่อนุญาตให้มีการแต่งงานใหม่ เมื่อผู้หญิงแต่งแล้วหย่ากับสามี ก็จะทิ้งลูกของตนเอาไว้กับครอบครัวของสามีเท่านั้น ลูกคนแรกจะต้องถูกส่งไปอยู่กับปู่หรือตายาย พ่อแม่จะติดต่อกับลูกไม่ได้ยกเว้นผ่านคนที่เลี้ยงดู ถือเป็นการคืนชีวิตกลับสู่พ่อแม่ และตนเองจะสามารถเลี้ยงดูลูกคนที่สองสามได้ตามปกติ

ก่อนมาถึงของฝนสุดท้ายปลายฤดู โวดาบีจะมีเทศกาลเฉลิมฉลองสนุกสนานของตนเองที่เรียกกันว่าเทศกาล Gerewol ซึ่งจัดขึ้นทุกปีในประเทศไนเจอร์ ในเทศกาลนี้จะเป็นงานพิธีเต้นรำเฉลิมฉลองกันอย่างสนุกสนาน พวกผู้ชายจะแต่งหน้าสวยด้วยแป้งสีที่หน้า ประดับประดาด้วยขนนกและสร้อยลูกปัดหลากสี ผู้ชายที่แต่งหน้าจะทำตาโต กลอกกลิ้งลูกตาไปมา ทำตากว้างๆ กลอกตายิงฟัน ซึ่งถือว่าเป็นเสน่ห์อย่างหนึ่งของผู้ชายโวดาบี ซึ่งในเทศกาลนี้จะถือว่าเป็นประเพณีหาคู่ของหนุ่มสาวที่จะได้มาเจอกันจากสายตระกูลต่างๆ อีกด้วย

ตลอดทั้งสัปดาห์ที่จัดงานเต้นรำ Gerewol ผู้ชายจะต้องดูสวย ดูดีตลอดเวลา เพราะว่าเมื่อถึงนาทีสุดท้าย พวกเขาก็จะถูกตัดสินด้วยหญิงสาวในเผ่าว่าใครจะดูดีหล่อเหลาที่สุด ซึ่งงานนี้มีคนบอกว่า เป็นงานประเพณีที่ผู้ชายต้องสวยเท่านั้น เหมือนนกหลายพันธุ์ที่ตัวผู้ต้องสวยงาม ส่วนตัวเมียจะอย่างไรก็ได้ เพราะใช้เพียงแค่สืบสายพันธ์ุอย่างเดียวส่วนผู้ชายนั้นนอกจากจะสวยแล้วยังต้องโชว์ความสามารถทักษะต่างๆ เพื่อให้เป็นที่หนึ่งในสายตาของผู้หญิงอีกด้วย

ในการแบ่งกลุ่มเชื้อสายของโวดาบี นอกจากจะไม่ให้ต้องแต่งงานกันจนสับสนแล้ว การแบ่งเชื้อสายยังแบ่งแยกจากกลุ่มสายเลือดและกลุ่มเส้นทางในการเดินทางร่อนเร่ไปในทะเลทรายอีกด้วย เมื่อหนุ่มสาวชอบพอกัน พ่อแม่ผู้เฒ่าในเผ่าจะดูว่า แต่ละคนนั้นมาจากสายเลือดไหน มาจากกลุ่มเชื้อสายใด เพื่อดูว่าแต่งงานกันได้มั้ย  บางครั้งข้อห้ามเหล่านี้ก็ต้องข้าม เว้นไว้ในบางครั้งสำหรับการแต่งงานที่ต้องแต่งในกลุ่มเดียวกัน ที่เรียกว่าการแต่งงานแบบ  Koobegal ที่จัดขึ้นในช่วงวัยเด็กของทั้งสองฝ่าย และได้รับการยอมรับอย่างเป็นทางการจากสภาผู้สูงอายุ และการแต่งงาน Teegal ต่อมา คือการเลือกพันธมิตร (หมายถึงการแต่งงานมีเมียเพิ่มของผู้ชาย)

การแต่งงานแบบ Teegal ทุกวันนี้ยังถือว่าเป็นปัญหาของความขัดแย้งระหว่างภรรยาใหม่และคนก่อนหน้า เพราะหากผู้ชายมีภรรยามากขึ้น หมายความว่าทรัพยากรที่มี เช่น วัวที่เลี้ยง แพะที่เลี้ยง ก็จะต้องน้อยลงไป เพราะสามีต้องแบ่งปันให้กับภรรยาใหม่ ดังนั้นการที่ผู้ชายจะได้แต่งงานใหม่นั้น จะต้องตกลงกับภรรยาตนเองให้ได้เสียก่อน ไม่เช่นนั้น ถ้าหากผู้ชายดึงดันที่จะแต่งงานให้ได้ ผู้หญิงซึ่งไม่ยินยอมก็มีสิทธิ์ที่จะบอกเลิกความเป็นสามีได้ โดยยึดเอาทรัพย์สินส่วนของเธอเพื่อแยกไปมีครอบครัวใหม่ได้เช่นกัน ยกเว้นลูกๆเท่านั้นที่จะต้องทิ้งไว้กับสามีเดิม

ในความเชื่อเรื่องสิ่งลี้ลับ ชาวโวดาบีเชื่อว่ามีวิญญาณของพุ่มไม้ต่างๆ ที่อาศัยอยู่ในต้นไม้และบ่อน้ำและขึ้นชื่อว่าเศร้าใจกับวิธีที่ผู้คนปฏิบัติต่อพวกเขา วิญญาณทั้งหมดเกี่ยวพันกันในข้อห้ามเกี่ยวกับนิเวศวิทยาเป็นส่วนใหญ่และเชื่อว่า วิญญาณบางอย่างมีอันตราย พวกเขาจึงต้องมีหมอผีประจำเผ่า เอาไว้ปัดเป่าความชั่วร้ายที่มากล้ำกราย

ในปัจจุบัน ปัญหาของความแห้งแล้งมีมากขึ้น ฝูงวัวของโวดาบีที่เลี้ยงไว้ตามทุ่งหญ้าพากันล้มตาย รัฐบาลพยายามที่จะเข้าไปช่วยประคับประคองให้พวกเขาอยู่ได้ เพราะโวดาบีส่วนใหญ่ไม่นิยมเข้าไปอาศัยอยู่ในเมือง พวกเขายังรักที่จะร่อนเร่ไปตามทุ่งหญ้า ทะเลทราย เลี้ยงวัวไปตามประเพณีเก่าที่สืบทอดกันมา มากกว่าที่จะเข้าไปอยู่ร่วมกับคนหลายศาสนาและไม่มีความเคร่งครัดเหมือนเช่นพวกเขา…

เรื่องโดย. ตะวัน สัญจร

ภาพโดย. www.amuse.vice.com, www.humanplanet.com, www.face2faceafrica.com, www.theheartthrills.com