มะดัน นึกถึงพา น้ำลายไหล
เป็นสมุนไพร ให้รสเปรี้ยว เสียวฟันนัก
มะดันใช้ ให้เป็น เห็นประจักษ์
เด็ดขาดนัก ต้มปลาทูนึ่งไซร้ ใส่มะดัน
มะดัน หรือส้มมะดัน เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง แตกกิ่งก้านเล็กๆ มากมาย โคนกิ่งเล็กๆ จะเป็นเต้านูนรอบ บางต้นมีกิ่งเล็กๆ งอกสานกันไปมาคล้ายรังนก เรียกว่า รกมะดัน ใบรูปหอก ปลายแหลม ออกดอกเดี่ยวเล็กๆ 4 กลีบ สีแดงอ่อนออกตามข้อ มะดันมีลูกกลมยาว ปลายแหลม รสเปรี้ยวจัด สีเขียวเป็นมัน ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด เจริญเติบโตได้ดีในป่าโปร่งตามไร่และสวน ในรั้วบ้านคงหาดูได้ยาก ผู้หลักผู้ใหญ่รุ่นน้าอาควรแนะนำให้ลูกหลานรุ่นหลังๆ อาจจะไม่ค่อยได้เห็นต้นมะดันง่ายๆ เพราะไม่มีใครรักษาพันธุ์ไว้
มะดัน เป็นทั้งอาหารและยาในเวลาเดียวกัน ทางอาหาร ยอดอ่อน ใบอ่อน รับประทานเป็นผักสดหรือแกล้มกับน้ำพริกปลาร้า หลนปลาเจ่า ปลาจ่อมหลน พูดถึงแล้วน้ำลายไหลไม่หยุดเลยทีเดียว ผลนำมาปรุงเป็นอาหารให้รสเปรี้ยวแทนมะนาว ต้มกะทิสายบัวปลาทู ใส่มะดัน ปรุงรสให้อร่อย แกงส้ม แกงปลาช่อน น้ำพริกมะดัน ซอยเป็นฝอยๆ รับประทานกับข้าวคลุกกะปิ ทำเป็นมะดันดองก็ได้ เก็บไว้ได้นาน โดยเฉพาะต้มปลาทูนึ่ง ใส่มะดัน ถูกกันนัก เปรี้ยวมากน้อยได้ตามใจชอบอร่อย รุ่นปู่ย่าตายายชอบมากทีเดียว
ทางยา รากและใบรสเปรี้ยว แก้กษัย แก้ระดูเสีย กัดเสมหะ ขับฟอกโลหิต แก้หวัดระบายท้อง รกมะดัน รสเปรี้ยว แก้ไข้ทับระดู ระดูทับไข้ แก้คอเสมหะ ขับเสมหะ ฟอกโลหิตระดู
สมุนไพร ใช้เป็น เห็นประโยชน์
ไม่เกิดโทษ ต้องรู้จักใช้ จึงได้ผล
พืชผักหญ้า เป็นอาหารยา รักษาคน
คุณค่าล้น ใช้เป็นแล้ว เห็นคุณจริง
เรื่องโดย. น.ท. มงคล ทัศมาลี
ภาพโดย. www.puechkaset.com, www.คลังสมุนไพร.com
